Święta Bożego Narodzenia to magiczny i szczególny czas. Jest to czas pełen miłości, radości, nadziei oraz ciepła w gronie najbliższych. Jest to czas budowania tego, co najważniejsze – bliskości, życzliwości, a także szacunku. To także czas refleksji podczas rodzinnych spotkań, a także dobra, jakim ofiarujemy drugiego człowieka.

Jednym z pośród wielu symboli Świąt Bożego Narodzenia jest jemioła. Od wieków na całym świecie kojarzy się z wystrojem domów szczególnie podczas zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia. Z jemioły wykonuje się stroiki, rożnego rodzaju dekoracje, a także zawiesza się w różnych częściach domów. Ta ostatnia forma jest najczęściej i najchętniej wybierana przez domowników.

Wierzy się, że jest to nie tylko symbol Bożego Narodzenia, ale jest to symbol miłości, płodności, życia oraz słońca.

A z czym kojarzy się jemioła leśnikom?

Niestety, myślenie leśników o jemiole raczej pozytywne nie jest…. Przede wszystkim w kontekście jej wpływu na lasy.

Od kilku lat obserwuje się wzmożone występowanie tego półpasożyta przede wszystkim w drzewostanach sosnowych. Przyczyniły się do tego występujące w ostatnich latach duże wahania poziomu wód gruntowych, co może w przyszłości nieść ogromne zagrożenie dla gospodarki leśnej. 

Jemioła zasiedla drzewostany iglaste jak i liściaste. Obecnie do samego rodzaju jemioły (Viscum) przypisanych zostało ponad 100 gatunków. Półpasożyt ten opanował głównie południowo – wschodnią część wybrzeża Afryki (Madagaskar) oraz samą Afrykę.

Według inwentaryzacji przeprowadzonej przez Lasy Państwowe szacuje się, że łączna powierzchnia drzewostanów porażonych przez jemiołę wynosi 166 tys. ha. Na terenie zarządzanym przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowym w Krośnie w ciągu ostatnich 3 lat obszar, na którym występowała jemioła, zwiększył się ponad sześciokrotnie z 250 do 1650 ha (drzewostany jodłowe). W Nadleśnictwie Narol w 2022 roku obecność jemioły szacowana jest na łącznej powierzchni około 100 ha

 Jednak powierzchnia występowania tego półpasożyta w Dyrekcji Krośnieńskiej w dynamicznym tempie zwiększa się. Jest to współcześnie ogromny problem, z którym zmagają się  leśnicy.

W Polsce jemioła najbardziej dotyka drzewostany starszych klas wieku, głównie są to drzewostany sosnowe.

Na terenie Polski występuje tylko jeden gatunek jemioły, tj. jemioła pospolita, która dzieli się na trzy podgatunki tj.

• Jemiołę pospolitą typową (Viscum album L. subsp. album) obecną na gatunkach rożnych drzew liściastych,
• Jemiołę pospolitą rozpierzchłą (V. album subsp. austriacum (Wiesb.) Voll.) występującą na sośnie oraz
• Jemiołę pospolitą jodłową (V. album subsp. abietis (Wiesb.) Janch.), jak nazwa wskazuje występuje na jodle.

Poszczególne podgatunki są morfologicznie podobne, ale trudno wizualnie je rozróżnić. Jednak są związane z konkretnym gospodarzem (żywicielem).

Kwitnienie jemioły przypada na okres od lutego do kwietnia. Nasiona zawarte w białych otoczkach dojrzewają w grudniu. To one stanowią podstawową bazę żerową dla ptaków, głównie dla drozdów, paszkotów i jemiołuszek. Ptaki te przyczyniają się do rozprzestrzeniania roślin w ramach tzw"ornitochorii" tj. ptakosiewności. W tym wypadku przejście nasion przez przewód pokarmowy ptaków ułatwia jemiole kiełkowanie. Nasiona jemioły są specjalnie przystosowane do warunków panujących wewnątrz przewodu pokarmowego ptaków. Nie ulegają strawieniu lecz jedynie skaryfikacji (uszkodzeniu okryw nasiennych), co zapewnia im szybsze kiełkowanie.

Owoce zjadane przez ptaki, w sposób cały bądź tylko w części poprzez ich „skubanie” są rozsiewane na znaczne odległości.

W Polsce w ostatnich latach, w lasach gospodarczych największe zagrożenie stwarza pasożyt jemioły występujący na gatunkach iglastych, gdzie udział jej stale wzrasta. Problem występowania jemioły w Polsce zaczął dotyczyć głównie gatunku głównego – sosny zwyczajnej (Pinus silvestris).

Podczas wysokich temperatur (w okresie suszy) obecność pasożyta stwarza niebezpieczeństwo dla rośliny żywicielskiej. Podczas silnej suszy szparki na liściach drzew są zamykane, zaś sama intensywność wymiany gazowej jemioły bardzo wysoka.

Pasożyt (jemioła) pobierając wodę i sole mineralne od rośliny, na której żyje, pogłębia deficyt wodny gospodarza, co prowadzi do osłabienia kondycji drzew, a w konsekwencji do ich zamierania. Obecnie zauważalne są fragmenty w drzewostanach, w których na skutek negatywnego oddziaływania jemioły wydzielają się kępy od kilku do kilkunastu obumarłych drzew.

Jedną ze skutecznych metod walki z drzewami opanowywanymi przez jemiołę jest usuwanie drzew zamierających i najbardziej opanowanych przez pasożyta, poprzez wykonywanie cięć sanitarnych.

           W lasach zarządzanych przez Państwowe Gospodarstwo Leśne LP prowadzony jest regularny monitoring drzew opanowanych przez jemiołę. Opracowanie skutecznej metody walki z pasożytem to nowe wyzwanie, z którym borykają się współcześnie leśnicy. Przerwanie trwałości i ciągłości to jeden z wielu skutków, które zagrażają drzewostanom.  Aby do tego nie doszło leśnicy muszą dość sprawnie i szybko określić skalę i zasięg problemu, a także dobrze poznać wroga, aby nie dopuścić do przeniknięcia organizmów chorobotwórczych.

                                                                                                          Tekst i zdjęcia: Małgorzta Stopyra